Táo bón là một bệnh lý rất phổ biến và có thể gặp ở mọi lứa tuổi, giới tính. Vậy đây có phải là một bệnh lý nguy hiểm? Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị bệnh này như thế nào? Hãy theo dõi bài viết dưới đây để tìm ra câu trả lời nhé!
Bệnh táo bón là gì?
Táo bón là một bệnh liên quan đến hệ tiêu hóa. Một người được gọi là bị táo bón khi có số lần đi nặng trong một tuần nhỏ hơn hoặc bằng 3 lần. Ngoài việc giảm số lần đi cầu, người bị táo bón còn thường có phân khô và cứng hơn bình thường, rất khó đi và có thể gây đau khi đi nặng.
Thông thường, đây là một bệnh lý không kéo dài lâu và không gây ra hậu quả nghiêm trọng, có thể khỏi khi thay đổi lối sống và dùng thuốc nhuận tràng không cần toa. Tuy nhiên, bệnh cũng có thể kéo dài thành táo bón mãn tính (khi kéo dài vài tuần hoặc lâu hơn) khiến nhu động ruột bị ảnh hưởng, gây nên những khó chịu trong cuộc sống. Trong một vài trường hợp, táo bón có thể là một triệu chứng của các bệnh lý khác liên quan đến trực tràng như bệnh đại trực tràng, ung thư đại trực tràng.
Phân loại táo bón
Táo bón thực thể
Táo bón thực thể là loại táo bón có nguyên nhân thực thể. Ví dụ: tổn thương cấu trúc, chức năng tại đường tiêu hóa hoặc tổn thương ở bên ngoài đường tiêu hóa. Chính những tổn thương này gây ra những bất thường của hệ tiêu hóa, khiến hệ không làm việc được bình thường và gây ra táo bón. Do vậy để điều trị loại táo bón này cần can thiệp vào nguyên nhân bệnh thực thể (tìm ra và chữa trị các tổn thương) để tình trạng táo bón được cải thiện
Táo bón chức năng
Là loại táo bón xảy ra khi người bệnh bị rối loạn chức năng và có chế độ sinh hoạt, ăn uống chưa hợp lý. Khi đã loại trừ các nguyên nhân thực thể, người bệnh sẽ được chẩn đoán là táo bón chức năng và đây là loại táo bón chiếm tới 95%
Các nguyên nhân gây ra táo bón
Khi khối lượng phân di chuyển trong ruột quá chậm, lượng nước hấp thu ở ruột già quá nhiều sẽ dẫn đến tình trạng phân trở nên khô và cứng, từ đó khó đi ngoài và gây ra hiện tượng táo bón. Một số nguyên nhân có thể gây nên tình trạng này bao gồm:
Các nguyên nhân về lối sống, lối sinh hoạt
- Lười vận động, không có thói quen tập thể dục, thường ngồi lâu hoặc nằm nhiều
- Lười uống nước, không bổ sung đủ nước hàng ngày cho cơ thể
- Chế độ ăn uống thiếu chất xơ, không ăn rau và các loại hoa quả
- Người bệnh thay đổi thói quen lối sống hàng ngày, ví dụ như khi đi du lịch
- Nhịn đi cầu khi cảm thấy mót, việc này xảy ra trong một thời gian dài
- Lạm dụng quá nhiều thuốc nhuận tràng có thể gây ra tác dụng phụ là táo bón
- Sử dụng một số loại thuốc điều trị có tác dụng phụ ảnh hưởng đến chức năng của hệ tiêu hóa
- Phụ nữ có thai hoặc người cao tuổi suy giảm chức năng ở hệ tiêu hóa
Ngoài nguyên nhân liên quan đến lối sinh hoạt, còn có các nguyên nhân do tổn thương các cơ quan trong cơ thể gây ra táo bón mãn tính như:
Có vết nứt kẽ hậu môn
- Các tổn thương liên quan đến đại tràng như: hẹp đại tràng, sa trực tràng, ung thư đại tràng
- Ruột bị tắc nghẽn do nhiều nguyên nhân
- Là hậu quả của 1 số bệnh lý của hệ nội tiết như: đái tháo đường, suy giáp, cường giáp
Biểu hiện của bệnh táo bón là gì?
Các triệu chứng điển hình của bệnh táo bón bao gồm:
- Có số lần đi cầu ít hơn rất nhiều so với người bình thường (điển hình là ít hơn 3 lần trong 1 tuần)
- Tình trạng phân: rất cứng, khô, có thể dính thành một khối to hoặc rời rạc thành từng cục nhỏ
- Mỗi lần đi đại tiện rất khó khăn, có thể ở hàng tiếng trong nhà vệ sinh mà vẫn chưa đi nặng được
- Khi đi vệ sinh xong thì luôn có cảm giác chưa tống được hết phân ra ngoài, rất khó chịu
- Không để đi cầu một cách bình thường, dễ dàng mà phải dùng tay ấn vào bụng, dùng rất nhiều sức mới có thể đại tiện được
- Ngoài ra, đối với bệnh nhân bị táo bón lâu ngày có thể kèm theo các biểu hiện khác như:
- Xuất hiện các cơn đau bụng quặn
- Mất cảm giác ngon miệng khi ăn, luôn cảm thấy đầy hơi chướng bụng
- Có thể có cảm giác buồn nôn
- Trong trường hợp táo bón quá lâu ngày, dùng sức rặn quá mạnh có thể gây chảy máu trực tràng trong hoặc sau khi đi đại tiện
Những đối tượng nào dễ mắc bệnh táo bón?
Táo bón là bệnh lý có thể gặp ở mọi lứa tuổi, giới tính bởi vì nó phụ thuộc rất lớn vào chế độ ăn uống và sinh hoạt hằng ngày. Tuy nhiên, ở một số người, nguy cơ mắc bệnh táo bón có thể cao hơn do nhiều nguyên nhân đặc thù, đó là những đối tượng:
- Phụ nữ đang mang thai hoặc sau khi sinh: do có sự thay đổi các hormon nội tiết trong thời kì mang thai và sau sinh nên dễ gây rối loạn chức năng ruột. Ngoài ra, việc bổ sung quá nhiều chất dinh dưỡng trong thời kì này cũng có thể khiến cơ thể không hấp thu hết, hệ tiêu hóa bị quá tải và dẫn đến hậu quả là táo bón.
- Người cao tuổi: càng nhiều tuổi, chức năng ruột càng suy giảm, khả năng và thời gian vận động cũng kém hơn trước chính là một trong những nguyên nhân khiến người già thường bị táo bón kinh niên
- Những người làm việc ở văn phòng (dân văn phòng): thời gian ngồi nhiều (thường là cả ngày), ít vận động, lại hay ăn vặt (các đồ ăn cay, nóng), có thể uống nhiều rượu bia nên rất dễ dẫn đến tình trạng táo bón
- Trẻ em: do trẻ thường không thích ăn rau, cũng thường không ăn hoa quả, thích đồ ăn nhanh, hệ tiêu hóa của trẻ thì còn kém, chưa được hoàn thiện
- Những người phải sử dụng thuốc Tây hàng ngày hoặc sử dụng các thực phẩm chức năng có tác dụng phụ lên đường tiêu hóa
Các biến chứng nguy hiểm của táo bón
Bệnh táo bón nếu không được điều trị dứt điểm có thể chuyển thành mãn tính, lâu ngày có thể dẫn đến những biến chứng vô cùng nguy hiểm, gây nên các bệnh khác cho cơ thể:
- Bệnh trĩ: trĩ là một trong những biến chứng rất phổ biến ở những người bị táo bón lâu ngày. Do táo bón sẽ gây ra tình trạng khó đi đại tiện trong một thời gian dài, các tĩnh mạch bên trong hậu môn và cả ở xung quanh sẽ sưng lên, các búi trĩ thì ngày càng to ra sẽ gây nên hiện tượng đau rát khó chịu khi đi đại tiện và ngay cả khi ngồi. Đó chính là bệnh trĩ
- Gây nứt hậu môn: việc phải rặn để tống ra ngoài những khối phân lớn, rất cứng trong một thời gian dài có thể gây tổn thương đến hậu môn, dẫn đến biến chứng xuất hiện các vết nứt kẽ hậu môn, gây ra đau và chảy máu ở bệnh nhân
- Sa trực tràng: khi người bệnh bị táo bón dùng quá nhiều sức để đi đại tiện trong một thời gian dài có thể khiến một số đoạn trực tràng bị giãn rộng ra, không còn có kích thước giống như ban đầu và có thể nhô ra ngoài
- Tắc ruột: do phân bị ứ đọng quá nhiều mà không đào thải ra ngoài được. Đây là một biến chứng rất nguy hiểm có ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tiêu hóa của người bệnh
- Ung thư hậu môn – trực tràng: táo bón có thể là một trong những nguyên nhân gây ra tình trạng ung thư hậu môn – trực tràng. Do khi táo bón, phân bị ứ lại lâu trong trực tràng sẽ tạo điều kiện cho nhiều chất độc và các chất gây ung thư có trong phân khô (như deoxycholic acid, phức hợp nitroso) tiếp xúc nhiều với niêm mạc, từ đó có thể gây nên biến chứng ung thư
Phương pháp chẩn đoán bệnh táo bón
Lâm sàng
Bệnh táo bón có thể được chẩn đoán trên lâm sàng dựa vào các triệu chứng điển hình như: số lần đi đại tiện, tình trạng phân khi đại tiện (phân cứng, khô), tình trạng mỗi lần bệnh nhân đi đại tiện (rất khó tống phân ra ngoài). Ngoài ra, các bác sĩ có thể thăm khám trực tràng trực tiếp bằng tay, xác định tình trạng phân để đưa ra các chẩn đoán về bệnh táo bón
Cận lâm sàng
Ngoài việc chẩn đoán dựa vào các triệu chứng lâm sàng, các bác sĩ còn dựa vào các xét nghiệm cận lâm sàng chẩn đoán được những nguyên nhân cụ thể gây nên bệnh táo bón. Các xét nghiệm cận lâm sàng trong bệnh táo bón bao gồm:
- Xét nghiệm máu
- Chụp X – quang: để quan sát tình trạng đường ruột có gặp phải tổn thương nào không. Ngoài ra cũng xác định được tình trạng phân đang chiếm bao nhiều phần đại tràng để chẩn đoán được mức độ táo bón của bệnh nhân
- Soi đại tràng Xích – ma
- Nội soi đại tràng
- Đo áp lực hậu môn trực tràng (để đánh giá chức năng cơ thắt hậu môn)
Các biện pháp điều trị bệnh táo bón
Để điều trị bệnh táo bón một cách hiệu quả, bệnh nhân cần kết hợp việc sử dụng thuốc với việc thay đổi lối sống và có cho mình một thói quen sinh hoạt lành mạnh
Điều trị bằng cách thay đổi lối sống và thói quen ăn uống
- Ăn nhiều rau xanh, bổ sung thêm chất xơ cho cơ thể: cenlulose có trong rau xanh là một trong những chất hỗ trợ cho chuyển hóa lipid, protid trong cơ thể, do vậy, việc bổ sung thêm chất xơ trong bữa ăn hàng ngày sẽ giúp hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả hơn, tăng tốc độ di chuyển của phân qua đường ruột, từ đó mà giảm tình trạng táo bón. Tuy nhiên không nên tăng lượng chất xơ lên một cách đột ngột mà hãy bổ sung một cách từ từ để cơ thể kịp thời thích ứng với những thay đổi
- Tăng cường vận động, tập thể dục đều đặn: việc tăng cường vận động thể chất cũng làm tăng sự hoạt động của các cơ trong hệ tiêu hóa, khiến tình trạng táo bón giảm đi đáng kể
- Hãy tập thói quen đi đại tiện vào một thời điểm nhất định trong ngày (thông thường là vào buổi sáng)
- Giữ cho tâm trạng thoải mái, không bị căng thẳng hay stress cũng là một cách để giảm táo bón hiệu quả
Điều trị bằng các thuốc nhuận tràng
Gồm các loại thuốc:
- Thuốc làm tăng co bóp cơ trơn đường ruột: biascodyl, sennosides
- Các thuốc làm mềm phân: natri docusate
- Thuốc làm tăng khả năng thẩm thấu, tăng tiết dịch ruột và tăng nhu động ruột
Các loại thuốc sử dụng để đặt hậu môn hoặc thụt hậu môn
Ngoài ra, còn có phương pháp điều trị bằng việc phẫu thuật cắt bỏ một phần đại tràng trong trường hợp bệnh nhân bị táo bón kinh niên, không đáp ứng với các loại thuốc nhuận tràng khác hoặc gây ra các biến chứng tắc nghẽn, sa trực tràng.
Khi bị táo bón nên ăn gì? Kiêng ăn gì?
Các loại thực phẩm nên ăn khi bị táo bón bao gồm:
- Các loại thực phẩm giàu chất xơ: như rau xanh, hoa quả, đậu, các loại ngũ cốc nguyên hạt cũng chứa rất nhiều chất xơ
- Nên ăn các thực phẩm có dầu và có chất sinh hơi như; tỏi sống, hành sống, mật ong, dưa chuột, dầu lạc, hạt hướng dương. Các thực phẩm này khi đưa vào trong cơ thể sẽ gây nên men trong đường ruột, từ đó mà ruột sẽ co bóp và tiêu hóa tốt hơn
- Bổ sung đầy đủ nước cho cơ thể, tránh để cơ thể bị thiếu nước
- Sữa chua hoặc các loại nước uống chứa men vi sinh để tăng cường khả năng tiêu hóa
- Ăn các loại thức ăn mềm, thanh đạm không có tính kích thích đường ruột
Đối với người bị táo bón, các thực phẩm nên kiêng ăn gồm có:
- Các thực phẩm có chứa ít chất xơ như: thực phẩm đóng hộp, các loại sản phẩm chế biến từ sữa và thịt
- Không ăn các loại thực phẩm chứa nhiều chất kích thích như chè đặc, cà phê, ớt, các loại lương thực khô
- Không ăn các loại quả còn xanh
Một số lưu ý khi bị táo bón
Rất nhiều bệnh nhân khi rơi vào tình trạng táo bón thường có thói quen sử dụng ngay các loại thuốc nhuận tràng. Điều này có thể gây ra tình trạng lạm dụng thuốc và dẫn đến các tác dụng không mong muốn. Hãy bắt đầu điều trị táo bón bằng việc thay đổi thói quen sinh hoạt và chế độ ăn uống hàng ngày trước khi sử dụng thuốc bởi đây cũng là một phương pháp rất có hiệu quả để loại trừ được hiện tượng này.
Đối với các phương pháp dân gian trị táo bón (ví dụ dùng lá lô hội, uống lá thảo quyết minh), không nên sử dụng quá nhiều vì có thể gây ra các tác dụng phụ như đau bụng, tiêu chảy kéo dài.
Một số lưu ý đối với những người chăm sóc bệnh nhân bị táo bón: cần cho bệnh nhân uống thuốc đúng giờ và thực hiện nghiêm ngặt các thay đổi trong chế độ ăn của bệnh nhân. Người nhà cần cho bệnh nhân ăn uống một cách khoa học, đúng giờ đúng bữa, bổ sung nhiều chất xơ trong khẩu phần ăn của bệnh nhân. Ngoài ra, người chăm sóc cũng cần nhắc bệnh nhân uống nhiều nước (tối thiểu 8 – 12 ly nước một ngày), cùng bệnh nhân vận động (như đi bộ, tập luyện thể dục thể thao) và giữ cho bệnh nhân luôn có một tâm lý thoải mái nhất.
Một số câu hỏi thường gặp
Bị táo bón bao lâu thì nên đi gặp bác sĩ?
Thông thường, bệnh nhân bị táo bón thường kéo dài trong một vài tuần và sẽ khỏi khi thay đổi chế độ sinh hoạt kết hợp sử dụng thuốc nhuận tràng. Nếu sau khi đã điều trị bằng các phương pháp trên nhưng không có được hiệu quả, hãy đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt để được chẩn đoán và điều trị một cách chính xác nhất.
Ngoài ra, bạn nên đi khám ngay tỏng trường hợp xuất hiện thêm một số triệu chứng đi kèm với táo bón, bao gồm:
- Có hiện tượng chảy máu ở trực tràng, đi đại tiện thấy có máu lẫn trong phân
- Đau bụng liên tục từng cơn
- Buồn nôn và nôn
- Có hiện tượng sốt, đau vùng thắt lưng
- Cân nặng có dấu hiệu sụt giảm trong một thời gian ngắn
Bị táo bón có nguy hiểm không?
Táo bón không phải là một bệnh lý quá nguy hiểm đến tính mạng, đôi khi táo bón chỉ là do nguyên nhân xuất phát từ chế độ ăn uống chưa hợp lý. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, táo bón có thể do các nguyên nhân thực thể như tổn thương đường tiêu hóa thì cần phải điều trị nguyên nhân để giảm thiểu khả năng ảnh hưởng đến các chức năng khác
Táo bón có thể gây ra các biến chứng rất nguy hiểm như: bệnh trĩ, sa trực tràng, tắc ruột và tắc đại tràng, nhiễm độc và nặng hơn có thể gây ung thư hậu môn – trực tràng. Vì vậy, cần điều trị sớm và triệt để táo bón để tránh dẫn đến các biến chứng nguy hiểm này.
Dấu hiệu của táo bón nặng là như thế nào?
Các dấu hiệu cho thấy bệnh táo bón đã tiến triển sang giai đoạn nặng bao gồm:
- Thời gian bị táo bón kéo dài vài tháng, thậm chí lên tới vài năm
- Tần suất đi đại tiện ngày càng ít đi, có thể 1 tuần đi đại tiện 1 lần và mỗi lần đi thì hết sức khó khăn
- Trong phân có lẫn máu
- Xuất hiện các cơn đau bụng quặn, có thể có cảm giác chướng bụng, đầy bụng, phần bụng dưới to
- Cơ thể mệt mỏi, chán ăn, luôn trong tâm trạng lo âu căng thẳng
- Có thể có hiện tượng nổi mề đay do dị ứng với các chất độc sinh ra trong khi phân ứ lâu ở đại tràng
- Xuất hiện các vết nứt kẽ hậu môn gây nên tình trạng đau rát mỗi lần đi đại tiện
Uống thuốc tây có bị táo bón không?
Tùy vào từng loại thuốc Tây mà có thể có tác dụng phụ gây ra táo bón hay không. Một số loại thuốc được ghi nhận là có thể gây ra táo bón bao gồm: các loại thuốc kháng acid, thuốc trị tiêu chảy, thuốc trị ho (tiêu biểu Codein), các loại thuốc lợi tiểu, các loại chế phẩm có chứa sắt, thuốc kháng Histamin, các thuốc điều trị bệnh Parkinson như Levodopa, benzhexol, orphenadrine….
Táo bón với trẻ em và bà bầu có nguy hiểm không?
Đối với trẻ em, việc bị táo bón là thường xuyên xảy ra do cơ thể trẻ chưa phát triển được một cách hoàn thiện nhất. Nếu để tình trạng này kéo dài có thể gây nên các hậu quả nghiêm trọng ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của trẻ, bao gồm việc chậm phát triển về thể chất và trí tuệ (do không đủ chất dinh dưỡng khi táo bón), gặp các bệnh về rối loạn tiêu hóa hoặc nhiễm khuẩn, nhiễm nấm do nứt kẽ hậu môn. Vì vậy các bậc phụ huynh nên chú ý điều trị táo bón cho con trong thời gian sớm nhất để không ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của trẻ.
Đối với bà bầu, hiện tượng táo bón thường rất hay gặp do sự thay đổi các hormon nội tiết trong cơ thể. Bà bầu bị táo bón có thể gây thiếu dinh dưỡng cho cả mẹ và thai nhi bởi khi mẹ bị táo bón, các mẹ bầu thường sẽ cảm thấy chán ăn và khiến việc ăn uống trở nên khó khăn hơn. Một điều nguy hiểm hơn khi bà bầu bị táo bón đó là việc phải dùng nhiều lực khi đi vệ sinh sẽ làm tăng nguy cơ sảy thai, vì vậy các mẹ bầu cần phải hết sức lưu ý khi bị táo bón trong thời gian này.
